Tijdens het bestuderen van een rivier- en boslandschap van de Dordrechtse schilder Albert Cuyp op de rookschadeafdeling van een internationale kunst- en antiekbeurs onlangs raakte ik in gesprek met twee dames van een bedrijf dat de monitoring doet bij de advisering van trainingen in het geven van cursussen.
Ik proefde namelijk dat het, zonder dat ze het zelf doorhadden, niet helemaal vlotte met hun communicatie – in ieder geval wat betreft de wederzijdse interpretatie. Een van de twee werkte waarschijnlijk nog niet zo lang bij het kantoor, want op de bewering van haar collega dat iemand die niet een bepaalde powerpointpresentatie x had gevolgd, niet gekwalificeerd was om een bepaalde taak y uit te oefenen, gaf zij als respons dat het volgen van powerpointpresentatie x dus een kwalificatie voor taak y opleverde. Die verkeerde omzetting liet ik wijselijk maar ongemoeid, vooral met in mijn achterhoofd dat ‘als je iemand verbetert, dan is diegene je dankbaar’ niet zonder meer betekent ‘als je iemand niet verbetert, dan is diegene je niet dankbaar’. Bovendien zijn de fouten die niet gemaakt worden altijd veel interessanter dan die die dat wel worden.
Bij de lunch – ik nam de iets te lang gestoofde vis met net niet beetgare aardappels – bleek evenwel dat de miscommunicatie geen incident was. Het kwam meerdere keren voor dat de voorwaardelijkheid die een van de dames aangaf in haar uitingen een afwijkende reikwijdte had dan die van de andere. En ook bij de wandeling achteraf, parallel aan het plaatselijke stroompje – het was zacht aan het regenen en dus werd de kade zacht –, was het zo dat ze wat betreft de logica langs elkaar heen aan het praten waren, maar wat betreft de pragmatiek elkaar prima aanvulden. De claims over en weer waren eigenlijk steeds vergelijkbaar genoeg, waardoor de meeste mensen de discrepantie niet zouden opmerken, en waardoor de dames zelf zich de afwezigheid van een werkelijke aansluiting ook niet realiseerden. Toch ging het gesprek ongehinderd en schijnbaar vlekkeloos door. Hier was sprake van wat ze ook wel het Jäger-effect noemen.
Volgens Jäger zijn de rede en de rationele eensgezindheid in het optimale geval met name wapens tegen bijgeloof, leugenachtigheid en onderdrukking. De bureaucratische indeling van onze moderne samenleving heeft het denken echter gereduceerd tot een stukje gereedschap met een vaste functie. En omdat logische aanvullingen en gevolgtrekkingen daardoor ook van minder belang zijn, kunnen deze in veel communicatie ook opgeofferd worden: het Jäger-effect. Wat men zegt hoeft niet exact op elkaar aan te sluiten om elkaar te begrijpen, blijkbaar.
Uiteindelijk is haast altijd wel uit een paar woorden en woordgroepen van iemands uitingen te filteren wat die eigenlijk wil toevoegen aan de stilte. En daar valt dan weer dusdanig op te reageren dat de toehoorder er genoeg chocola van kan maken om door te gaan met de conversatie.
Het fijne van dit besef is dat volgorde er kennelijk ook niet zo toe doet. Zogenaamd onsamenhangend praten blijkt helemaal niet zo’n probleem voor de uiteindelijke communicatie. En geef toe, om de strekking van een of andere powerpointpresentatie in grote lijnen tot je te nemen, is het juist soms beter deze van achter naar voor door te bladeren.
beter dan groente!