Tijdens mijn militaire dienst was ik, door het lot voortkomende uit een zekere statistiekinterpretatie, gelegerd in Kaliningrad, en om de vijand in eventuele correspondentie naar onze innig geliefden te slim af te zijn kregen we onevenredig veel onderwijs in de Engelse taal. Nou ja, taal, onze docent vond vooral spelling van belang, terwijl spelling juist zo’n truc van de elite is om ons af te leiden van zaken die er werkelijk toe doen.
De ei-klank kent men in het Engels niet. De ai-klank wel, en deze kan met meer dan tien verschillende lettercombinaties worden neergepend, waaronder ei. De geschreven ei kan in het Engels met verschillende klanken door ons stemapparaat worden geproduceerd, waaronder de ie, zoals in weird, caffeine, seize. Ook is een e-klank (zoals de eerste en laatste e in Petteflet) mogelijk: heir, their. Of een ee-klank (zoals de beide e’s in wc): eight, neighbour. En meer naar de i of de schwa (stomme e) toe zijn er eveneens voorbeelden: counterfeit, foreign.
Engelstaligen hebben het hier zelf zelfs lastig mee. (En dan heb ik het vanzelfsprekend over Britten. Van Amerikanen kan ik het me niet voorstellen dat ze een verzorgd taalgebruik, schriftelijk in dit geval, belangrijk vinden.) Van Charing Cross Road tot Northumberland Avenue zeggen ze met enig schaamrood op de kaken het niet altijd even helder te vinden wanneer in een woord een ie geschreven moet worden en wanneer een ei. In de woorden leisure en friend is de klank die hier bij de lettercombinaties ei en ie hoort hetzelfde. Maar kinderen op school moeten uiteraard wel fatsoenlijk leren schrijven (lees: spellen), en hier is ruimte voor een ezelsbruggetje ontstaan. De regel is: een i voor een e, behalve na een c. Om die arme kindjes niet eerst Nederlands te laten leren, krijgen zij dit handvat op deze manier aangeboden: i before e, except after c. (En het rijmt dus het is waar, roept men dan wijs.)
Er zijn natuurlijk gevallen waarbij deze spellingsverwarring simpelweg niet voor kan komen, namelijk bij bepaalde voorvoegsels (bijvoorbeeld bij reinvest of deindustrialize) en bij de vorming van bepaalde werkwoorden tot een zelfstandig naamwoord of een tegenwoordig deelwoord (zoals seeing of being), maar op veel andere plaatsen in het schrift heerst hier voor onze Engelstalige vrienden en kennissen blijkbaar nogal wat onduidelijkheid. De in deze kwestie gebruikte vuistregel wordt daarom ook wel als de belangrijkste mnemotechniek van de Engelse spelling gezien. Tegelijkertijd bestaan er volgens sommigen toch te veel uitzonderingen op deze ruggensteun om deze nog werkelijk nut toe te dichten. Zo komt na een c gewoon heel voorspelbaar een ie als het gaat om meervouden van woorden die eindigen op y, zoals agencies of vacancies.
Maar volgens onze docent schreef je als je twijfelde tussen de lettercombo’s ie of ei bij het horen van de ee-klank in ieder geval nooit een ei. Al wordt het woord lingerie maar al te vaak eindigend op die klank uitgesproken, merkte ik op. Oké, dat was dan weer een uitzondering, was de reactie van de docent. En gelukkig konden we dat woord achterwege laten in de brieven aan onze verloofdes, aangezien ze in onze afwezigheid uiteraard ook geen lingerie droegen.
Na mijn diensttijd heb ik overigens in Kaliningrad nooit meer een voet gezet. Ik ben überhaupt niet zo’n reiziger; ooit wilde ik naar Australië om mezelf te gaan zoeken, maar ik kwam mezelf bij de bushalte al tegen.